ट्रमा बन्डिङ भनेको कसैसँग गहिरो भावनात्मक सम्बन्ध बनाउनु हो, जसले बारम्बार मानसिक, शारीरिक वा भावनात्मक चोट पुर्‍याउँछ। यो तब हुन्छ जब दुर्व्यवहार र अस्थायी प्रेम (Intermittent Reinforcement) को चक्र दोहोरिन्छ।

जब दुर्व्यवहार गर्ने व्यक्ति कहिले कठोर त कहिले मायालु बन्छ, पीडित व्यक्ति त्यो अल्पकालीन स्नेहलाई वास्तविक परिवर्तन ठान्छ र सम्बन्धबाट बाहिर निस्कन गाह्रो अनुभव गर्छ।

आजको समयमा, सामाजिक सञ्जाल, सांस्कृतिक प्रभाव, र मानसिक स्वास्थ्यबारेको सचेतनाको कमीले गर्दा ट्रमा बन्डिङ बढ्दो छ। धेरै युवा ईर्ष्या, नियन्त्रण, र भावनात्मक दुर्व्यवहारलाई प्रेम ठान्छन्, जसले गर्दा उनीहरू विषाक्त सम्बन्धमा अड्किरहन्छन्। साथै, आदर्श सम्बन्धका गलत मापदण्डहरू पूरा गर्न खोज्दा, धेरै मानिसहरू स्वस्थ सम्बन्ध र आत्म-सम्मानको महत्त्व बुझ्न सक्दैनन्।

ट्रमा बन्डिङको उदाहरणहरूमा ट्रमा बन्डिङको एक उदाहरण टक्सिक (toxic) प्रेम सम्बन्ध हो। उदाहरणका लागि, नेपालकी एक किशोरीको प्रेमीले उनीमाथि बारम्बार आलोचना गर्ने, मानसिक तनाव दिने, र साथीभाइबाट अलग गर्ने गर्छ। तर, जब कुनै ठूलो झगडा हुन्छ, उसले मायालु व्यवहार देखाएर माफी माग्छ, आफू बदलिने वाचा गर्छ, र फेरि केही समय राम्रो व्यवहार गर्छ।

यी अस्थायी मायालु क्षणहरूले किशोरीलाई उक्त सम्बन्धलाई अझै बचाउने आशा दिन्छ, जसले गर्दा उनी त्यही पीडादायी सम्बन्धमै अड्किरहन्छिन्। यस्तै, कार्यस्थलमा शोषण गर्ने मालिकहरू पनि ट्रमा बन्डिङको उदाहरण हुन सक्छन्। कर्मचारीले लगातार तनाव, आलोचना, वा अपमान सहनुपर्छ, तर कहिलेकाहीं प्रशंसा वा प्रोत्साहन पाइने हुँदा उनीहरू आफ्नो शोषणलाई नजरअन्दाज गर्छन् ।

नेपालका किशोरकिशोरीहरूमा ट्रमा बन्डिङ (Trauma Bonding) बढ्दै गएको छ, जसको मुख्य कारण उनीहरूको भावनात्मक निर्भरता, सांस्कृतिक प्रभाव, र सामाजिक परिवेश हो। ट्रमा बन्डिङ तब हुन्छ जब व्यक्तिले आफूलाई पीडा दिने वा दुर्व्यवहार गर्ने व्यक्तिसँग गहिरो भावनात्मक सम्बन्ध बनाउँछन्।

१. आत्मपहिचानको अभाव र भावनात्मक निर्भरता

• किशोरकिशोरीहरू आफूलाई कसरी परिभाषित गर्ने भन्ने द्विविधामा रहन्छन्

  , जसले गर्दा उनीहरू आफ्नो सम्बन्धमा अत्यधिक निर्भर हुने गर्छन्।

• प्रेम, ध्यान, र स्वीकृतिको खोजीमा उनीहरू अपमानजनक वा विषाक्त सम्बन्ध (toxic relationship) मा अड्किन सक्छन्।

२. मिडिया र समाजमा टक्सिक प्रेमको महिमामण्डन

• धेरै फिल्म, गीत, र सामाजिक सञ्जालले अत्यधिक नियन्त्रण, ईर्ष्या, र भावनात्मक पीडालाई “साँचो प्रेम” को रूपमा देखाउने गर्छन्।
• यसले किशोरकिशोरीहरूलाई दुर्व्यवहारलाई प्रेमको एउटा रूप ठान्न बाध्य पार्छ।

३. परिवार र सांस्कृतिक दबाब

• नेपाली समाजमा अझै पनि किशोरकिशोरीहरूको भावनालाई ध्यान नदिने, कठोर अभिभावकीय व्यवहार, र असल केटा/केटी बन्ने दबाब

  धेरै छ।

• धेरै परिवारमा भावनात्मक समर्थन नपाउने हुँदा किशोरकिशोरीहरू बाहिरी सम्बन्धहरूमा अति निर्भर हुन थाल्छन्।

४. स्वस्थ सम्बन्धको ज्ञानको अभाव

• नेपालका किशोरकिशोरीहरूले भावनात्मक बुद्धिमत्ता (Emotional Intelligence), सीमारेखा (Boundaries), र स्वस्थ सम्बन्ध (Healthy Relationship) का बारेमा विद्यालय वा परिवारबाट सिक्न पाउँदैनन्।
• यसले गर्दा ग्यासलाइटिङ (Gaslighting), नियन्त्रण, र अपमानजनक व्यवहारलाई प्रेम ठान्ने खतरा रहन्छ।

५. एक्लोपन र सामाजिक बहिष्करणको डर

• साथीभाइबाट अलग हुनुपर्ने डरले किशोरकिशोरीहरू अस्वस्थ सम्बन्धबाट निस्कन डराउँछन्।
• धेरै समय सामाजिक स्वीकार्यताको खोजीले उनीहरूलाई पीडादायी सम्बन्धमा बाँधिराख्न सक्छ।

समाधान: ट्रमा बन्डिङ तोड्ने उपायहरू

१. मानसिक स्वास्थ्य र भावनात्मक शिक्षा

• विद्यालयमा मानसिक स्वास्थ्य, भावनात्मक बुद्धिमत्ता (Emotional Intelligence), र स्वस्थ सम्बन्धबारे शिक्षा दिनुपर्छ।
• सीमारेखा निर्धारण (Setting Boundaries), आत्म-सम्मान (Self-Worth), र विषाक्त सम्बन्धको पहिचान गर्ने कार्यशाला आयोजना गर्नुपर्छ।
• किशोरकिशोरीहरूलाई आफ्नो भावना बुझ्ने र स्वस्थ निर्णय लिने सीप सिकाउनुपर्छ।

२. परिवारभित्र स्वस्थ संवादको विकास

• अभिभावकहरूलाई किशोरकिशोरीसँग खुला र सहयोगी तरिकाले कुरा गर्ने प्रशिक्षण दिनुपर्छ।
• अभिभावकले कडा अनुशासन मात्र नभई, भावनात्मक समझदारी अपनाउनुपर्छ।
• परिवार परामर्श (Family Counseling) को पहुँच सहज बनाउनुपर्छ।

३. किशोरकिशोरीहरूको आत्म-सम्मान र आत्म-निर्भरता विकास

• किशोरकिशोरीलाई आफ्नो मूल्य पहिचान गराउने कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्छ।
• व्यावसायिक सीप (Career Skills) र आत्मनिर्भरता (Financial Independence) को शिक्षा दिनुपर्छ।
• किशोरकिशोरीलाई स्वास्थ्यकर रुचिहरू (Hobbies) र रुचिका क्षेत्रमा सहभागी हुन प्रेरित गर्नुपर्छ।

४. सामाजिक सञ्जाल र मिडियामा सचेतना अभियान

• फिल्म, गीत, र सामाजिक सञ्जालमा देखाइने अपमानजनक सम्बन्धको गलत महिमामण्डनलाई चुनौती दिनुपर्छ।
• स्वस्थ सम्बन्धको प्रचार गर्ने रोल मोडलहरू (Role Models) स्थापित गर्नुपर्छ।
• किशोरकिशोरीलाई नकारात्मक प्रभावबाट जोगिन मिडिया साक्षरता (Media Literacy) सिकाउनुपर्छ।

५. विद्यालय र समुदायमा मानसिक स्वास्थ्य सेवा उपलब्ध गराउनु

• विद्यालयमा काउन्सिलिङ सेवा (Counseling Services) आवश्यक छ।
• किशोरकिशोरीहरूलाई स्वस्थ सम्बन्ध र मानसिक स्वास्थ्यको महत्त्वबारे सचेत गराउने अभियानहरू चलाउनु पर्छ।
• शिक्षक, अभिभावक, र समुदायका नेताहरूलाई किशोरकिशोरीको भावनात्मक समस्याहरू बुझ्न तालिम दिनुपर्छ।

निष्कर्ष

नेपालमा किशोरकिशोरीहरू भावनात्मक रूपले सशक्त नभएसम्म ट्रमा बन्डिङको चक्र तोड्न गाह्रो छ। यसका लागि शिक्षा, परिवारको सहयोग, आत्म-सम्मानको विकास, र मानसिक स्वास्थ्य सेवा आवश्यक छ। समाज, विद्यालय, र परिवार मिलेर यो समस्या समाधान गर्न सकिन्छ।